Państwowy Rejestr Granic (PRG) jest urzędową, referencyjną bazą danych stanowiącą podstawę dla innych systemów informacji przestrzennej, wykorzystujących dane dotyczące podziałów terytorialnych kraju oraz ewidencji miejscowości, ulic i adresów. W rejestrze PRG gromadzi się dane, obejmujące obszar całego kraju w zakresie przebiegu granic oraz powierzchni jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego kraju (tj. gmin, powiatów, województw), jednostek ewidencyjnych, obrębów ewidencyjnych, granic specjalnych, a także adresów i ich lokalizacji przestrzennej. Obok danych geometrycznych, do każdej jednostki administracyjnej przypisane są atrybuty opisowe, które zawierają m.in. informacje o nazwie jednostki oraz kodzie systemu TERYT.
Aktualizacja danych PRG w zakresie przebiegu granic oraz powierzchni jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału kraju odbywa się każdego roku według stanu na dzień 1 stycznia na podstawie aktów prawnych w sprawie tworzenia, łączenia, znoszenia i podziału jednostek podziału administracyjnego lub zmiany ich granic, bądź jest wynikiem modernizacji albo zmian w ewidencji gruntów i budynków na podstawie danych przekazanych przez powiat. Natomiast dane PRG dotyczące adresów i ich lokalizacji przestrzennej są aktualizowane na bieżąco w powiązaniu ze zmianami dokonywanymi w ewidencji miejscowości, ulic i adresów przez urzędy gmin.
Podstawę prawną tworzenia, aktualizacji, weryfikacji, udostępniania danych oraz zakresu informacji gromadzonych w bazie danych PRG stanowi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2021 r. w sprawie państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (Dz.U. 2021 r., poz. 1373).
Obraz kartograficzny bazy PRG jest wykorzystywany w serwisie www.geoportal.gov.pl w zakresie zgodnym z życzeniami użytkownika (rys. 1).
Dostępność usług przeglądania PRG
Dane PRG można przeglądać z wykorzystaniem usług WMS, które standardowo podłączone są w serwisie www.geoportal.gov.pl, ale także możemy je podłączyć w dowolnym oprogramowaniu, które potrafi taki standard wykorzystywać. Kluczowymi usługami w tym zakresie są usługi:
- https://mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/PZGIK/PRG/WMS/AdministrativeBoundaries
- https://mapy.geoportal.gov.pl/wss/ext/KrajowaIntegracjaNumeracjiAdresowej
Informacje o wszystkich usługach związanych z PRG, które są zarządzane przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii, można znaleźć w menu głównym serwisu www.geoportal.gov.pl w pozycji „Usługi/Usługi przeglądania WMS i WMTS”, co przedstawiono na rysunku 2.
Ilustrację wykorzystania usług przeglądania PRG w oprogramowaniu QGIS przedstawiono na rysunku 3.
Dostępność danych PRG do pobrania
Dane PRG są dostępne bezpłatnie i do dowolnego wykorzystania. Pobieranie danych z serwisu www.geoportal.gov.pl jest możliwe na dwa sposoby.
Dane można pobrać korzystając z drzewka warstw, gdzie w sekcji „Dane do pobrania” widoczna jest warstwa „Państwowy Rejestr Granic”. Po włączeniu wymienionej warstwy i po kliknięciu w dowolnym obszarze Polski będą dostępne do pobrania, właściwe dla miejsca kliknięcia, dane dotyczące granic dla całego województwa oraz adresy i ulice dla gminy, powiatu, województwa (rys. 4).
Dane można również pobrać poprzez wejście do menu serwis i wybranie pozycji „POBIERANIE DANYCH”, a następnie wskazanie „Pobierz dane z usługi WFS” co umożliwi pobranie danych wektorowych (WFS). Kolejnymi czynnościami do wykonania w przypadku usługi WFS jest:
- wybór usługi „Państwowy Rejestr Granic – Jednostki Terytorialne” oraz wybór obiektów, które będą pobierane,
- narysowanie prostokąta wskazującego obszar zainteresowania,
- pobranie pliku z danymi. (rys. 5)
Pobieranie danych PRG w serwisie www.geoportal.gov.pl realizowane jest przez usługę WMS: https://integracja.gugik.gov.pl/cgi-bin/PanstwowyRejestrGranic, a konkretnie przez jej funkcję GetFeatureInfo, która w miejscu kliknięcia jako atrybut udostępnia do pobrania odpowiedni plik danych z rejestru PRG, tzn. odpowiednią paczkę wojewódzką dla granic administracyjnych i paczki adresów dla gminy, powiatu i województwa. Podłączając przedstawioną usługę do programów obsługujących standard WMS (np. QGIS), możemy także bezpośrednio w tych programach dokonywać pobierania danych PRG (rys. 6).
Z danymi PRG związana jest także usługa WFS (Web Feature Service), która jest usługą służącą do pobierania danych w postaci wektorowej, na podstawie kryteriów użytkownika, a formatem służącym do przekazywania danych jest GML. Usługa jest dostępna pod adresem: https://mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/PZGIK/PRG/WFS/AdministrativeBoundaries.
Na poniższym rysunku przedstawiono w jaki sposób zdefiniować w QGIS źródło danych z wymienionej usługi WFS, aby w dowolnej chwili móc wygodnie dodawać dane z tej usługi jako warstwy w dowolnym projekcie QGIS.
W wyniku działań przedstawionych na powyższym rysunku zostanie zdefiniowane źródło danych PRG bazujące na usłudze WFS, które będzie oferowało do wykorzystania dane z rejestru PRG.
Jeśli chcemy z przedstawionych danych utworzyć warstwę tematyczną w QGIS, wystarczy, że przeciągniemy wybrane dane do legendy projektu.
Podłączone przez usługę WFS dane są pobierane automatycznie na komputer użytkownika i QGIS ma dostęp do wszystkich oferowanych atrybutów, co przedstawiono na rysunku 9.
Jeśli chcemy dane z warstwy informacyjnej zapisać w zewnętrznym pliku, wtedy należy skorzystać ze standardowej funkcji eksportu, która jest dostępna przy każdej warstwie informacyjnej QGIS (rys. 10) i oferuje zapis danych w różnych formatach dedykowanych do typu warstwy.
Archiwalne dane dotyczące granic zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z PRG
Istnieje również możliwość skorzystania z danych PRG z wcześniejszych lat. W poniższej tabeli zostały umieszczone linki umożliwiające pobranie paczki danych obejmującej granice zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z bazy PRG z danego roku.